De grootste Rotterdammer allertijden? In ieder geval de grootste in zíjn tijd. Desiderius Erasmus van Rotterdam was een geleerde en humanist met groot aanzien in de westerse wereld. De openbare bibliotheek van ‘zijn’ stad bouwt sinds jaar en dag aan de omvangrijkste verzameling werken van en over hem. En aan de stortvloed van spreuken en verwijzingen die Rotterdam al rijk is, voegt deze bibliotheek nu een experience toe. Zodat je je eigen gedachten kunt meten aan die van Erasmus.
Erasmus wordt in 1466 geboren als onwettig kind van een priester uit Gouda en diens huishoudster. Waarschijnlijk woonde de huishoudster tijdens de zwangerschap in Rotterdam om deze affaire in de doofpot te stoppen. “Hij komt in geen enkel doopregister voor, maar naar wetenschappelijk gebruik uit die tijd vernoemde Erasmus zich naar zijn geboorteplaats: van Rotterdam”, aldus Adrie van der Laan, conservator van de grootste collectie boeken van en over Erasmus in de wereld. Die collectie bevindt zich in een kluis in de Centrale Bibliotheek Rotterdam aan de Blaak.
“De band tussen Erasmus en ons is oud”, vertelt Adrie. “Wij komen voort uit de oudste bibliotheek van de stad, die in 1604 gesticht werd. In de negentiende eeuw wordt dit een openbare bibliotheek en na de Eerste Wereldoorlog start wetenschapper Willem de Vreese, dan de baas van de bibliotheek, de collectie die we thans bezitten. Bij gebrek aan een universiteit en bijbehorende bibliotheek moest de openbare bibliotheek gestalte geven aan de band tussen Erasmus en Rotterdam en een wetenschappelijke verzameling aanleggen.” Via aankopen en schenkingen groeit de collectie tot ruim vijfduizend boeken. “Van en over Erasmus. Alles van een boek uit zijn eigen boekenkast tot alle edities van de ruim honderd boeken die hij zelf gepubliceerd heeft.” En een enkele handgeschreven brief, waaronder de brief met de handtekening die het logo van de Erasmus Universiteit vormt.
“Het is moeilijk te overschatten hoe beroemd Erasmus is”, gaat Adrie verder. “Hij was de beroemdste geleerde van zijn tijd. En zijn gedachtegoed omtrent de inrichting van de maatschappij en de thema’s taal, gedrag en geloof hebben nu nog evenveel zeggingskracht als toen.” Zijn beroemdheid is de reden dat Rotterdam zichzelf altijd met Erasmus afficheerde. “In een stad die om zijn doeners bekend staat, is het prettig een denker als uithangbord te hebben”, glimlacht Adrie. En hij was niet beroemd omdat hij met een zilveren lepel geboren werd. Erasmus was, zoals dat in de Maasstad zo plastisch heet, een simpele boerenlul die zich slim opwerkte.
Hij omarmde het humanisme als basis voor goed burgerschap en zorgde ervoor dat het onderwijs op het humanistische gedachtegoed gefundeerd werd. Daarnaast publiceerde hij zeer veel boeken, die hij slim vermarktte. “Het humanisme staat bekend om de fascinatie voor de oudheid. Erasmus vertaalt dat in een boek met spreekwoorden uit de Grieks-Latijnse literatuur. Dit vond gretig aftrek, want met die spreekwoorden kon je indruk maken op vrienden. Ook liet hij een penning ontwerpen met zijn eigen beeltenis die hij meestuurde met zijn brieven en boeken. Foefjes om zijn faam te vergroten.”
Erasmus was een man van het gesprek. “Hij hield altijd een pleidooi voor de discussie. Hij wilde het gesprek aangaan zonder geweld. Niets menselijks was hem vreemd uiteraard, maar taal en gedrag zijn voor hem de basis van alles. Zijn stellige geloof: kun je iemand niet overtuigen, dan is dat nooit een reden om de ander dood te willen. Je mag vinden wat je vindt. Dergelijke gedachten zijn ook in onze maatschappij zeer actueel. We kunnen tegenwoordig wel een beetje meer Erasmus gebruiken.”
Erasmus Experience
Momenteel gaat er geen jaar voorbij of er is wel iets te vieren rond Rotterdams beroemdste geleerde. Maar 2016 is wel een heel bijzonder jaar voor de stad. Het is 550 jaar geleden dat Erasmus geboren werd in Rotterdam. En in een stad waar zo ongeveer alles vernoemd is naar de goede man, kunnen andere jubilea niet uitblijven. Zo bestaat de Erasmusbrug 20 jaar en het Erasmus Medisch Centrum 50 jaar. Ook inhoudelijk is 2016 bijzonder: het is 500 jaar geleden dat zijn belangrijkste werk uitkwam: zijn Latijnse vertaling van het Nieuwe Testament.
De Centrale Bibliotheek Rotterdam aan de Blaak, die met 5.000 exemplaren de grootste collectie boeken van en over Erasmus in de wereld bezit, heeft de Erasmus Experience opgezet. “Een ontmoeting met het gedachtegoed van Erasmus”, vertelt Adrie. “Het is een interactieve tentoonstelling, want wij zijn geen museum. Onze boeken mogen gebruikt worden. Ook die van Erasmus. Nou zijn er niet veel mensen die een wetenschappelijke verhandeling in het Latijn uit 1520 kunnen lezen.” En precies daarom is de experience ingericht.
In vitrines ligt een selectie uit de immense verzameling. “Je kunt kennismaken met zijn boeken maar vooral met zijn gedachtegoed. Je wordt uitgedaagd na te denken over wat hij zegt op het gebied van taal, gedrag en geloof. We leggen stellingen voor die ontleend zijn aan zijn werken. Als bril om naar jezelf te kijken: Erasmus vindt iets, wat vind jij? Het gaat er niet om of je standpunt beter of slechter is dan dat van Erasmus. Het gaat erom je gedachten te formuleren. Daar was het hem ook altijd om te doen.”
