Een wereld zonder roken én zonder vapen. Daar maakt longarts Marjolijn van der Schoot zich hard voor. Zij is een van de mensen achter het collectief ‘vapen, jouw keuze’, dat onder andere via lessen op scholen en via het kraken van de leugens van de tabaksindustrie probeert kinderen van het vapen af te houden. Ze noemt zichzelf activistisch en is stellig: “vapen is het nieuwe verdienmodel van de tabaksindustrie.”
Marjolijn werkt in het Spijkenisse Medisch Centrum als somnoloog, leefstijlarts en longarts. Alles voor een gezond leven, want goed slapen en wegblijven van slechte middelen is belangrijk voor een goed en lang leven. Op haar vierde wilde ze al zuster worden. “Net als mijn moeder, zei ik er altijd bij. Maar vanaf mijn zesde, toen ik ontdekte dat meisjes ook arts kunnen worden, wilde ik dokter worden. En op mijn tiende wist ik zeker: ik word oncoloog. Dat is het niet geworden. Het helpen van kankerpatiënten is vaak ook heel zwaar en verdrietig werk, omdat nog steeds veel mensen eraan overlijden. Wat ik zo mooi vind aan mijn werk als longarts, is dat ik nog iets kan betekenen voor mensen. Ik word er blij van als ik iemand van het roken af kan helpen. Wanneer je ook stopt, het heeft altijd een positief effect.”
Kek kleurtje
Als moeder van vier kinderen trok vapen een paar jaar geleden Marjolijns aandacht. De rooklobby is keihard: zij presenteren vapen als een gezellig en gezond alternatief voor roken. Met de hysterische marketingbudgetten waarover de tabaksindustrie beschikt, komt ze een eind met die boodschap. In Marjolijn heeft zij echter een tegenstander die geen enkele moeite heeft de ballonnetjes vol leugens stuk te prikken: “De tabaksindustrie wil geld verdienen. Dat doen ze toevallig met een product dat je ziek kan maken. En het interesseert ze geen klap dat jij ziek wordt of doodgaat van hun product. En ja, dat is een serieus probleem. Alleen in ons land al sterven er twintigduizend mensen per jaar aan de gevolgen van roken.”
De longartsen in ons land waren volgens Marjolijn “best leuk op weg” met hun campagne voor een rookvrije generatie. Als antwoord daarop kwam echter de e-sigaret. Gepromoot als manier om te stoppen met roken. Marjolijn lacht: “Maar serieus. Die zestigjarige verstokte roker die overstapt op een e-sigaret? Daar maakt de industrie geen winst op. Trouwens, die man of vrouw die al tientallen jaren een vaste gewoonte vindt in roken, zit niet te wachten op een hip apparaatje in een kek kleurtje met een aardbeiensmaak.”
Kortom, stelt Marjolijn, de vape, een hippere naam voor e-sigaret maar in de basis hetzelfde product, is niet bedacht om mensen van het roken af te helpen. Het is een product gericht op jongeren om hen aan het roken te krijgen. “Je begint als puber te roken. De tabaksmerken richten zich niet op ouderen om hen aan het roken te krijgen. Hun doelgroep is de jongere. Dat zijn hun nieuwe klanten als al die oude klanten dood zijn door longkanker. De jongere is de replacement smoker voor de oudere roker. De industrie heeft er ook het langst lol aan als jij op jonge leeftijd gaat roken, want dan verdienen ze langer geld aan je.”
Lange en korte termijn
Het gevaar van de vape zit hem in meerdere dingen. De aantrekkingskracht zit deels in de smaak, het is gewoon lekker zoet en je mist die scherpe prikkel in je longen die je met een traditionele sigaret wel had. Je bent dus direct hooked, stelt Marjolijn. “Meer dan 20 procent van de kinderen in de leeftijd 12 tot 15 jaar heeft in 2024 gevaped. En van de kinderen in groep acht heeft 8 procent al eens een vape gebruikt. Als je dan bedenkt dat veel van de vapers uiteindelijk dual users gaan worden, dus zij gaan vapen én roken, dan is het duidelijk geen middel om te stoppen met roken.”
De effecten zijn daarnaast ook nog eens heftig. Marjolijn: “Een verslaafde vaper krijgt last van angst- en paniekaanvallen, onherstelbare schade aan het brein. Net als met roken, zijn die effecten bij vapen niet direct merkbaar. Dus de meeste pubers denken: joh, tegen de tijd dat ik er last van krijg ben ik bejaard. Het raakt ze niet. Maar dan vergelijk ik het met wifi: we willen allemaal snelle wifi hebben, maar als jij vapet wordt je brein een trage wifi en dat wordt nooit meer sneller. Dat vinden ze nog wel interessant om te horen en daar schrikken ze dan ook nog wel van. Het enige andere dat ze nog wel boeit, is als ik vertel over acute nicotinevergiftiging, die kan optreden bij het gebruik van een vape. Dan heb je het over braken, hoofdpijn en dat soort zaken. Er zijn zelfs al jongeren met een klaplong of longbloeding op de spoedeisende hulp terecht gekomen. Dát soort kortetermijnproblemen raakt ze wel. Wat het op de langere termijn doet, weten we nog niet zo goed omdat vapes nog niet zo lang bestaan. Maar wat we wel al zien: DNA-schade in het wangslijmvlies van vapers. We weten dat die DNA-schade uit zal groeien tot kanker. Het is dus niet de vraag of, maar hooguit wanneer de eerste kankerpatiënten ten gevolge van vapen langs gaan komen.”
Twee pakjes sigaretten
Vergeet niet, stelt Marjolijn, dat de verslavende werking van een vape vele malen groter is dan die van een sigaret. In een beetje normale vape zit twee milliliter nicotine. Dat is net zo veel als in twee pakjes sigaretten. “Als ik die vergelijking maak, schrikken mensen behoorlijk. Zeker als ik erbij vertel dat nicotine na heroïne en crack de meest verslavende stof is die we kennen. Als je kind één vape gerookt hebt, kan het al verslaafd zijn. We moeten stoppen met de gedachte dat vapen minder erg is dan roken.”
En daar, eindigt Marjolijn haar betoog, ligt een belangrijke rol voor ouders. “Zij moeten de gedachte dat je beter kunt vapen tegenspreken. En zij kunnen zorgen dat hun kind niet gaat vapen of zij zijn de eerste hulp om te stoppen. Belangrijk daarbij is niet boos te worden. Jouw kind is slachtoffer van een agressieve, ziekmakende industrie. Als je boos wilt zijn, wees dat dan op de Philip Morrissen van de wereld. De druk op de jongere vanuit de industrie is zó groot, dat je echt stevig in je schoenen moet staan om er niet aan toe te geven. Roken en vapen zijn vermijdbaar, maar niet verwijtbaar. Vanuit die positieve eerste gedachte kun je samen werken aan een oplossing. Mijn advies aan ouders is simpel: ga in gesprek met je kind. Vertel hoe vreselijk gemeen het is dat de tabaksindustrie hen te grazen wil nemen; ze verslaafd probeert te maken. Met een product waar je dood aan kunt gaan. Van daaruit is er een netwerk van hulpinstanties via de huisarts en via scholen. Er zijn boeken om je te helpen en er zijn sites als wequit.nl en ikstopnu.nl die je bij kunnen staan. Ik houd mezelf vast aan de gedachte: als uiteindelijk niemand meer een vape of sigaret koopt, gaat deze industrie vanzelf failliet. Dat zou mooi zijn, toch?”