‘De Rotterdammert heb schijt aan taalregeltjes en praat zoals hij dat zelluf wil, dat moge tot nu toe duidelijk zijn.’ Dat geldt ook voor het uitspreken van bepaalde woorden. Neem een woord als Canada. Heel Nederland spreekt het uit als Cannada. En de Rotterdammer? Die gaat naar Cáanáadaa.
“Uitspraak verraadt iemands afkomst”, legt taalkundige Marc van Oostendorp uit. “Aan elk woord, aan elke zin die iemand zegt, kun je horen waar hij vandaan komt.” Zo zijn er een paar woorden die duidelijk maken dat de spreker Rotterdamse roots heeft, Cáanáadaa bijvoorbeeld.
Bevrijding
Van Oostendorp: “De eerste klinker van Canada spreekt de Rotterdammer op dezelfde manier uit als de andere twee: als een lange aa. De klanken van de a en de aa liggen dicht bij elkaar, het verschil is minimaal. Maar in een woord als Canada valt het toch op. Een verklaring hiervoor is er eigenlijk niet. Het is een uitzondering op het systeem.”
Wanneer het is ontstaan is al helemaal niet te verklaren. Misschien heeft de bevrijding van de Tweede Wereldoorlog ermee te maken. Al feestend zal het in de Rotterdamse straten vaak gezegd zijn: “Ben jij ook met een Cáanáadees?”
Soms is de uitspraak zo anders dat er een totaal ander woord ontstaat. Vaak genoeg vragen mensen van buitenaf de weg naar de wijk Charlois, de Franse tongval extra benadrukkend. Waarop de Rotterdammer zijn wenkbrauwen fronst en na een korte denkpauze uitroept: “Oh, je bedoelt Sjaarloos.”
‘Oh, je bedoelt Sjaarloos’
Van Oostendorp: “Het gebied waarop het huidige Charlois zich bevindt, ging in 1456 over op de Hertog van Bourgondië, die het beleende aan zijn zoon Karel Graaf van Charolois, de latere Karel de Stoute. Na enige tijd kwam het grondbezit weer in andere handen, maar de conditie dat de naam Char(o)lois zou blijven bestaan, bleef gehandhaafd. Uit dit Charolois is dus Charlois ontstaan. Ik neem aan dat de aa van Sjaarloos uit dit Charolois (Sja-ro-lwah) komt.”
Banaan
Waarom ingewikkeld doen, als het eenvoudig kan? Sjaarloos is veel makkelijker uit te spreken dan het ingewikkelde, op zijn Frans uitgesproken Charlois. En wat betreft Canada: er staat maar één n. En we hebben allemaal geleerd dat je dan een lange aa uitspreekt, net als bij banaan. Dus eigenlijk doen die eigenwijze Rotterdammers het gewoon goed.
Prof. dr. Marc van Oostendorp is gespecialiseerd in taalverandering en -verloedering. In 2002 verscheen van hem het boek Taal in stad en land: Rotterdams. Van Oostendorp is hoogleraar Fonologische Microvariatie aan de Universiteit Leiden en senior onderzoeker bij het Meertens Instituut. Hij heeft tientallen boeken, artikelen en publicaties op zijn naam staan en verzorgt rubrieken op radio en in (vak-)bladen.