Jan Rath is emeritus-hoogleraar stadssociologie. Aan de Universiteit van Amsterdam. Kan ‘ie niks aan doen. Zijn hart ligt in Rotterdam. Op Zuid, waar hij in een bovenwoning aan de Beijerlandselaan werd geboren. Over die straat en het verlengde ervan, de Groene Hilledijk, samen bekend onder de naam Boulevard Zuid, schreef hij regelmatig. Het is een unieke winkelstraat in een unieke stad. “Maar de straat moet veranderen, want ze past niet in het ideaalplaatje van de moderne winkelstraat met vegan restaurants, hippe koffiebarretjes waar ze latte met havermelk maken en yogastudio’s. Er is alleen een probleem: de straat wil daar niet naartoe veranderen. En dat is het goed recht van al die mensen die hier wonen, werken en winkelen.”
In restaurant Almina zit Jan aan een cappuccino en een taartje zo zoet dat het glazuur van je tanden springt. Het is een drukte van jewelste en de mensen lopen af en aan voor de zoete taartjes, Turkse mezze en fijne koffievarianten. Jan zucht: “Er zijn veel nota’s geschreven over deze straat. En altijd: er is veel criminaliteit, het winkelaanbod is eenzijdig, de producten zijn laagwaardig. Ik ben er gaan rondlopen, gewoon als een spons de ervaring tot me nemen. En weet je wat? Het is hier heerlijk. Ik voelde me rustig en veilig en ik ontmoette allemaal gedreven, hardwerkende winkeliers. Dus ik ben me gaan verdiepen in al die nota’s. Waar kwam dat idee van een gevaarlijke straat vandaan? Het bleek dat al die rapporten naar elkaar verwezen. Tot ik uitkwam bij een exercitie uit 1987 van drie criminologen van de Erasmus Universiteit die de ervaringen van een aantal winkeliers hadden opgetekend en verder weinig onderzocht hadden wat de werkelijke misdaadcijfers waren.”
Jan hapt in zijn taartje en neemt nog een slok koffie. “Natuurlijk is er zo af en toe een vechtpartij en er loopt ook heus wel een zakkenroller rond. Het blijft natuurlijk wel de grote stad. Maar het diepere probleem was niet zozeer de criminaliteit. Panden waren verwaarloosd, het politiebureau was wegbezuinigd en de Roteb kwam steeds minder vaak langs. Het terugtrekken van de overheid en hulpverlenende instanties was een veel groter probleem voor de straat dan die crimineeltjes waar het in die deftige nota’s vanaf de Coolsingel steeds over ging.”
Hij wordt fel: “Winkels waar ondermijnende criminaliteit plaatsvindt? Doe er dan meteen wat aan! En waarom heb je dat niet eerder gezien? Dan heb je opgewekt de andere kant op gekeken of gewoon zitten slapen op dat stadhuis! Ooit was deze laan dé winkelpromenade van het zuidelijk stadsdeel en de dorpen in de wijde omtrek. Het moordenaartje reed door de straat en voerde winkelend publiek aan vanaf de eilanden rond de stad. Als Feyenoord kampioen werd dan reden ze heen en weer over de Groene Hilledijk en de Beijerlandselaan. Dit was het hart van Zuid.”
Overdekt winkelwalhalla
De doodsteek voor de straat komt in 1972, stelt Jan. “Dat was een schakeljaar. De rellen in augustus in de Afrikaanderwijk, als de vlam in de pan slaat na maanden van sluimerende onvrede dat Turkse pandjesbazen koopwoningen verbouwden tot pensions voor gastarbeiders, grepen de stad bij de nek en lieten zien dat Rotterdam veel diverser aan het worden was dan we tot dan toe beseften. Meer gegoede burgers trokken weg naar nieuwbouwwijken Pendrecht en Lombardijen, waardoor armere gezinnen in de zijstraten rond de twee oude winkelstraten achterbleven. Zo holde de buurt achteruit. Als klap op de vuurpijl opende Zuidplein haar deuren.”
Jan glimlacht zuur: “Overdekt, fijne muziek, alle openbaarvervoerverbindingen werden verlegd van de Beijerlandselaan naar dit winkelwalhalla. Dit was de verbeelding van het moderne leven. En het was een dolk in de rug van het oude winkelhart. Het zakte als een pudding in elkaar. Alle pogingen om er hier nog wat van te maken, strandden hopeloos.”
Bakfiets
Toch maakt de Boulevard Zuid de laatste jaren een revival door. Opvallend, stelt Jan, omdat het tegen het sentiment van de beleidsmakers in druist. “Een straat met veel etnische ondernemingen zou niet goed zijn. Maar wie zegt dat? Juist, die beleidsmakers die niet uit hun zetel stappen om te komen kijken hoe het er hier werkelijk aan toegaat óf die wel komen kijken maar enkel misprijzend rondkijken en hun eigen gelijk proberen te zien. Dit is geen straat voor yogastudio’s en vegan zaakjes. Die vind je elders in de stad al genoeg en het past ook gewoon niet in dit deel van de stad. En wie voorbij het misplaatste sentiment kijkt, ziet dat er veel goeds gebeurt.”
Jan somt op: er is veel nieuwbouw in de omliggende wijken, de gevels van de winkels worden fris en strak opgeknapt, de gaten die gevallen zijn door verwaarloosde panden zijn opgevuld met nieuwbouw en er is weer veel aanloop vanuit de dorpen rondom Rotterdam. “Ergens krijgt de Boulevard Zuid zijn oude functie van regionaal winkelcentrum weer terug. Alie met de Muts en Jan met de Pet laten zich hier niet verdringen door vintage kleding dragende yuppen op een bakfiets. De winkelstraat blijft een afspiegeling van de omliggende wijken en dat is iets wat we moeten koesteren. Stop het met dedain neerkijken op wat hier gebeurt. De kracht van de Boulevard Zuid is dat het er aangenaam is, veilig en gevarieerd, terwijl steeds meer zaken kwaliteit uitstralen.”
Almina
Een dagje Boulevard Zuid begint bij Almina. Van mierzoet gebak in de lange vitrines tot hartige Turkse mezze uit de open keuken, hier kun je je hart ophalen als het om lekker eten gaat. Ayten is het vrolijke gezicht van de zaak. De vrouw van eigenaar Yilmaz is openhartig: “Wij wonen al 30 jaar op Zuid. Het gaat goed met de straat, maar ambtenaren moeten eens komen ruiken, proeven en kijken hier. Dan voelen ze wat het hart van de straat is. Het is warm, je vindt hier alle culturen door elkaar en er is voor ieder wat wils.”
Ayten en Yilmaz voeren een klassieke Turkse keuken en ze zijn 24 uur per dag met hun zaak bezig. Ayten: “Dit is mijn hart en mijn leven. Dit is een levendige, gevarieerde straat. Je hoeft nooit ver te zoeken om alles te vinden wat je nodig hebt. Dat maakt het hier zo bijzonder.”
Almeria
Visspeciaalzaak Almeria zit nu drie jaar op de Beijerlandselaan. De strakke winkel met prachtig verse en veel exotische vissoorten, is een filiaal van de winkel op het Zwaanshals in Noord. Mohamed: “We zijn blij dat we de overstap hier naartoe gemaakt hebben. De behoefte aan mooie producten is groot hier. Er is ook veel vraag naar exotische vissen, zoals de papegaaivis, grouper, zeeduivel en corvina. Dat maakt het voor ons leuk hier. Er zijn maar weinig zaken waar je dit soort vis ziet; wij hebben het liggen. Het is een uitdaging om dat bijzondere aanbod te realiseren. We doen het graag; de variatie in aanbod weerspiegelt de enorme diversiteit van onze klanten en we willen iedereen kunnen bedienen.”
Tuğba Home
Wie Beijerlandselaan zegt, zegt Tuğba. Er zijn twee winkels op een steenworp afstand van elkaar. Het woonwarenhuis is een begrip tot ver buiten de stad. Leyla: “We zitten hier nu 28 jaar en we zijn een begrip in Rotterdam en in heel Nederland. Wat wij verkopen komt vooral uit Duitsland en Turkije. We kopen in via de groothandel. Eerst hadden we onze tweede winkel in de Slaghekstraat, maar die is hiernaartoe verhuisd.”
Ze glimlacht: “Onze buurman verkoopt ook interieur-artikelen. Dat bijt elkaar niet. Je komt naar deze winkelstraat omdat je er alles bij elkaar vindt. Je koopt wat je nodig hebt, gaat lekker uit eten en rijdt weer naar huis. Dat gemak vinden mensen prettig.”
Royal Roots Corner
Bij Rita’s Royal Roots Corner vind je de prachtigste custom made Afrikaanse kleding. Maar je kunt er ook terecht voor Afrikaanse en Caribische vegan soulfood. Van vegan Loaded Fries en royaal gevulde Johny Cakes tot Sweet Swahili Curry en Marvelous Mafe. Ook doen ze aan catering voor feesten, festivals en bedrijven. Rita is geboren in de buurt van Lake Lalubale (Lake Victoria) in Kenia, waar ze ook de meeste kruiden en natuurlijke ingrediënten voor haar soulfood vandaan haalt. “Bij het begin van de Nijl, het begin van het leven.”
Ze was vijf toen ze naar Nederland kwam, maar heeft een band gehouden met haar geboortegrond. “Mijn moeder hielp het thuisfront altijd. Ze richtte de stichtingen One Love Selfhelp Group en OneLove CBo op in Kenia waarbij ze als eerste een schooltje en crèche bouwde in haar gemeenschap. Ook startte ze voetbalclub FC One Love, die jongeren van de straat houdt en zo een weg naar een betere toekomst biedt. “Met eigen financiële middelen en kleine donaties hebben mijn moeder en stiefvader dit project vijftien jaar lang zelfstandig onderhouden. Op de projecten in Kenia hebben we lokaal negen mensen in dienst. Van leraren tot de tuinmedewerker. .Met de gedeeltelijke opbrengst van de Royal Roots Corner geven we terug aan de gemeenschap in Kenia door onderwijs, sport en cultuur mogelijk te maken. Zelf heb ik op dat schooltje in Kenia negen mensen in dienst. Ook de winst op de producten van mijn eigen beautylijn Black and Royal Lifestyle delen we met de projecten in Kenia.
Rita, moeder van drie kinderen en drie bonuskinderen, studeerde kunst, cultuur en amusement, pedagogie en psychologie en heeft een succesvolle carrière als zangeres onder de artiestennaam Black Omolo. “Ik treed op in verschillende landen en werk hier in de winkel. Ook geef ik workshops en begeleid ik activiteiten voor organisaties in de buurt. Daar haal ik veel voldoening uit. Wat de straat nodig heeft? Niet de vele mensen die iets van de straat vinden, maar er nooit komen. Kom kijken, bied de mensen en steuntje in de rug om de straat te houden zoals hij nu is. Dat is waar de omliggende wijken en gemeenten behoefte aan hebben.”
Laxmi Nagar
Hindoestaans religieus warenhuis Laxmi Nagar heeft net de drukte van lichtjesfeest Diwali achter de rug. Eigenaar Akash Anroedh is bezig zijn zaak voor te bereiden op de volgende feestdagen. “Het is altijd druk in de winkel, maar met Diwali was het bizar druk. We hadden een rij van twee uur voor de deur. We krijgen dan zelfs vanuit België en Frankrijk klanten over de vloer. Wij zijn de enige winkel in onze soort in de wijde omgeving.”
Akash geniet van de straat: “Alles loopt hier rond en dat multiculturele past mooi bij onze stad. Ik hoop dat dit zo blijft, al zie ik dat de gemeente een voorkeur heeft voor een andere uitstraling. Wat nodig is, is aandacht op een andere manier dan de straat nu krijgt. Kom kijken hoe het hier gaat. Toon interesse in de behoeften van de ondernemers, in plaats van je eigen visie opleggen zonder ruggenspraak met de ondernemers over wie het gaat.”
Cosy Corner
Waar kun je een dag winkelen beter afsluiten dan in het onvervalste Feyenoordcafé Cosy Corner? De kroeg bestaat in 2024 100 jaar. “Tenminste”, lacht mede-eigenaar Nancy: “Als je De Zuidhoek meetelt dan. De eerste 20 jaar heette dit De Zuidhoek. Maar daarna is het altijd Cosy Corner geweest. Zie je die foto daar? Een Canadese jeep staat in 1945, na de bevrijding, hier in de straat. Achter die wagen kun je duidelijk ‘Cosy Corner’ lezen.”
De eerste eigenaars waren joden, de familie Polak. “Door de Duitsers gedeporteerd en vermoord in Auschwitz”, vertelt Nancy. “Voor de deur liggen vier Stolpersteine, zodat we ze nooit vergeten.” Als ze een biertje inschenkt voor stamgast Fred, vertelt ze verder: “Wij zijn een echte Feyenoordkroeg. Hier wordt niet eens schoongemaakt met Ajax! Het is nu wel een mooie tijd natuurlijk, met de successen van de ploeg. Maar als Feyenoord thuis speelt is het altijd vol, hoor. Dan hebben we mensen uit heel Nederland over de vloer.”
Ze kijkt de zaak rond. “Deze plek heeft een ziel”, zegt ze nadenkend. “Dat komt ook door de mensen die hier komen. Zoals die twee broertjes die er een hekel aan hadden als iemand zijn bon liet staan. Zelf betaalden ze altijd direct. Tot die ene naar de dokter moest, op de hoek van de straat, en hij daar het leven liet. Zijn laatste bonnetje heeft hij nooit betaald.”