Zaterdag 24 mei ontving model en ondernemer Loiza Lamers in Theater aan de Schie de landelijke Jillis Bruggemanpenning. Tijdens deze tiende editie eerden de gelijknamige stichting en de gemeente Schiedam haar inzet voor de genderdiverse gemeenschap. Dit jaar was de uitreiking extra bijzonder: het sluitstuk van de allereerste Schiedamse Regenboogmaand én onderdeel van het jubileumjaar Schiedam 750. Een mooie aanleiding voor een gesprek met voorzitter Edwin Maarleveld.
Maar eerst maken we een sprong terug in de tijd. Op woensdag 9 maart 1803 wordt Jillis Bruggeman op de Grote Markt voor het toenmalige stadhuis van Schiedam publiekelijk aan de galg opgehangen. Zijn vonnis? De doodstraf wegens sodomie, of anders gezegd seks tussen mannen. De officiële aanklacht luidde “vuyle ontugt”. Het was de laatste keer dat iemand in Nederland de doodstraf kreeg wegens seks met hetzelfde geslacht.
We zijn ruim tweehonderd jaar verder. Op de Grote Markt ligt tussen de tegels een plaquette ter nagedachtenis aan Jillis. Kinderen spelen en rennen eroverheen. Een paar meter verderop is een groot terras, waar Edwin aan een decafé cappuccino zit. Hij heeft de hele dag voor de klas gestaan. Na 26 jaar meester op een reguliere basisschool, heeft hij dit schooljaar de overstap gemaakt naar het speciaal onderwijs. “Ik hoor al zo lang: is dat niet iets voor jou? En ik moet zeggen, het bevalt tot nu toe goed. Het is mooi om te merken dat je kinderen kunt helpen, zeker op sociaal-emotioneel gebied. Zij kunnen zich vaak moeilijker uiten. Samen ontdekken we hun wereld.”
Acceptatie
Edwin is geboren in Rotterdam, opgegroeid in Spijkenisse en woont nu al meer dan twintig jaar in Schiedam. In 2020 begon hij bij Jillis Bruggeman. De stichting wil een netwerker, een verbinder zijn binnen én buiten de LHBTQI-gemeenschap. “Viavia hoorde ik dat ze iemand nodig hadden om de website te beheren. Toen er een nieuw bestuur moest komen, ben ik vrij snel voorzitter geworden.”
Sinds 2020 reikt de stichting, naast de landelijke penning aan een bekende Nederlander, ook drie regionale Jillis Bruggeman Opstekers uit aan personen of organisaties binnen de samenwerkingsregio Zuid-Holland-Zuid. Ze krijgen deze onderscheiding voor hun lokale of regionale inzet voor de acceptatie van alle vormen van genderdiversiteit. “Daarnaast faciliteren we als stichting lokale initiatieven, denk aan de uitleen van een regenboogloper, een duurzame ballonnenboog, maar ook gratis hosting van sites.”
Schiedam is sinds 2014 een Regenbooggemeente. Dat houdt kort gezegd in dat de stad zorgt voor de veiligheid en acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap. Edwin wil met de stichting ook buiten die Schiedamse grenzen verbinden. “We kunnen in de regio meer samenwerken. Alle organisaties lopen tegen dezelfde dingen aan. Samen content maken die je lokaal kunt gebruiken scheelt weer. Eigen volgers kunnen zien welke activiteiten plaatsvinden in andere gemeentes. Soms wil je liever niet naar een lokale activiteit, omdat je bijvoorbeeld nog niet zichtbaar wil zijn. En het is overzichtelijk als lokale informatie te vinden is op één plek, zonder veel gedoe.”
Edwin spreekt overigens liever over genderdivers, dan dat hij de term LHBTQI gebruikt. De afkorting voor lesbisch, homoseksueel, biseksueel, transgender, queer en intersekse, plus anderen is bedoeld om alle diversiteit te benoemen. Volgens hem werkt dat niet. “Dat is nog steeds niet iedereen. Het laat niet zien wat ons verbindt. Naast onze verschillen zijn wij óók één groep. De term ‘genderdivers’ is de tegenhanger van alle binaire ideeën rond gender. Ook dat je van seks moet houden en dat relaties alleen uit twee personen kunnen bestaan.”
De T van transgender
Jillis moest eens weten. Ruim tweehonderd jaar later is het nog hard nodig om aandacht te geven aan genderdiversiteit, zegt Edwin stellig. “Juist nu. We zijn eigenlijk continu bezig met een proces van verandering en strijd, met af en toe een piek. We hebben nu met zo’n piek te maken. Kijk naar Amerika, daar is de T van transgender weggehaald uit LHBTQI. Als in Nederland een dragqueen wil voorlezen op de basisschool dan is het land te klein. En lokaal wordt er nog regelmatig een regenboogvlag gestolen. Het is zorgwekkend. We delen de wereld, dus we moeten verschillen normaliseren. Te beginnen in het onderwijs. Dat gebeurt nog te weinig.”
Dat is precies het doel van de landelijke penning. “Een Claudia de Breij en Richard Groenendijk die de penning eerder hebben ontvangen, doen dat heel goed. Zij delen hun leven, niet op een activistische manier, maar in hun shows en interviews. Hierdoor zijn zij zichtbaar voor mensen die daar behoefte aan hebben. Ze zien herkenning: ‘ik loop daar ook tegenaan’. Net als het verhaal van Loiza. Zij is haar carrière gestart bij Hollands Next Top Model en is vanaf het begin open geweest over haar transgender zijn. Ook zij zoekt verbinding, door haar verhaal te vertellen. Door zichtbaar te zijn. Dat is zo krachtig.”
Schiedam sluit met de uitreiking van de Jillis Bruggemanpenning de regenboogmaand af. Eén van de activiteiten is het Zero Flags Project op initiatief van en in samenwerking met het COC Rotterdam. In het centrum van Schiedam zijn tientallen landsvlaggen te zien met een zwarte rouwwimpel. Vlaggen van de 65 landen waar seks tussen hetzelfde geslacht en/of transgender nog verboden is en waar gevangenis- en lijfstraffen worden opgelegd. Was Jillis in Nederland in 1803 de laatste die de doodstraf kreeg voor zijn genderdiversiteit, anno 2025 gebeurt dit nog in elf van deze landen.
“Dus nee, we zijn er nog niet. Het is belangrijk dat we het verhaal van Jillis blijven vertellen. We moeten er goed voor zorgen. Dit is niet alleen Schiedamse geschiedenis, maar ook de Nederlandse. Een wens vanuit onze stichting is dat er een standbeeld komt ter ere van Jillis. Hij begint de laatste jaren steeds meer een smoel te krijgen. Het Stedelijk Museum Schiedam had laatst een tentoonstelling over hem. Daaruit bleek dat hij een goede vader was. En misschien was hij niet homoseksueel, maar biseksueel? Hoe dan ook, hij was een gewone burger. Dat weten we zeker.”