De geur van versgemalen koffie mengt zich met herfstlucht als tandarts Marcel Spijker aanschuift in de koffiebar aan de Hoogstraat. Hij oogt kalm, maar zodra het gesprek op zijn werk komt, lichten zijn ogen op. Na bijna veertig jaar in het vak heeft hij zijn plek gevonden bij een initiatief dat volgens hem “misschien wel het mooiste is wat hij ooit heeft gedaan”: De Straattandartsen.
Twee vrijdagmiddagen per maand verruilt hij tandartspraktijk Meinardi in Gouda voor een behandelkamer aan de Mathenesserlaan. Daar verleent hij samen met zeven andere tandartsen vrijwillig tandheelkundige zorg aan mensen die al jaren geen tandarts meer zagen. Dak- en thuislozen, ongedocumenteerden, bankslapers die veelal ook schulden of verslavingen hebben. “Je ziet schrijnende verhalen”, zegt hij. “Mensen die letterlijk hun tanden in de hand houden, of met abcessen rondlopen. Die zich schamen, die pijn hebben, maar geen geld, geen adres, geen verzekering. Dat zijn mensen die we wel móeten helpen.”
Een slechte start
Marcel weet zelf hoe het voelt om bang te zijn in de tandartsstoel. “Als kind had ik een slecht gebit”, vertelt hij. “Ik was doodsbang. Tot ik een tandarts kreeg die me met warmte behandelde. Dat gevoel: gezien worden, gerustgesteld worden. Dat heeft me gevormd. Het heeft er zelfs voor gezorgd dat ik tandarts wilde worden.”
Hij studeerde af in 1985, had decennialang eigen groepspraktijken in Krimpen aan de Lek en Capelle aan den IJssel en werkt nu een paar dagen per week als zzp’er in Gouda. Maar in de spoeddiensten zag hij ook de rafelrand van de samenleving: “Mensen die bezuinigen op de tandarts, of die gewoon nergens meer terecht kunnen. Ik wist toen al: er moet iets veranderen.”
Toen het team van De Straattandartsen hem benaderde om deel te nemen aan een nieuw project voor dak- en thuislozen, twijfelde hij dan ook geen moment. “Met relatief weinig tijd kun je zóveel betekenen”, zegt hij. “En als iedereen dat doet, maken we de wereld samen een stukje beter.”
Gewoon beginnen
Marte van Oort is initiatiefnemer van De Straattandartsen. Ze is de praktijkhouder van de tandartspraktijk aan de Mathenesserlaan en een van de drijvende krachten achter het team van acht vrijwillige tandartsen. “Er werd al jaren gepraat over mondzorg voor kwetsbare mensen”, zegt ze aan de telefoon. “Gelukkig hebben inspirerende pioniers als straattandartsen Didi Landman en Ton Molenaar al bewezen hoe essentieel dit werk is. Hun inzet op straat heeft de weg vrijgemaakt en de noodzaak onomstotelijk aangetoond. Maar ondertussen liepen er in Rotterdam honderden mensen rond met pijn. We dachten: we kunnen eindeloos blijven vergaderen, of we kunnen gewoon beginnen.”
Dat deden ze. Het initiatief kreeg onverwachte en cruciale steun toen Straatzorg Rotterdam de benodigde ruimte ter beschikking stelde. Geen groot plan, geen garantie. Gewoon een paar tandartsen, een idee en een stad die meewerkte.
En werken deed het. “We werden overladen met hulp”, vertelt Marte. “Het was hartverwarmend. Een tandarts uit Hillegersberg schonk ons een mooie tandartskruk en andere collega’s meldden zich massaal aan. Eén zei letterlijk: ‘Dit zocht ik al zo lang.’”
Maar de respons kwam van alle kanten: een Dental Depot leverde de tandartsstoel met grote korting, en ook andere leveranciers zorgden voor tangen, boortjes en handschoenen tegen gereduceerde prijzen. Zelfs de communicatie hielp mee; specialisten bouwden met grote korting de website en het logo. “Mensen willen helpen”, gelooft Marte, “ze moeten alleen weten waar ze dat kunnen doen.”
Sinds 1 oktober draait de praktijk drie dagdelen per week, binnenkort vier. Alleen de assistent is betaald; voor de continuïteit. “Alle tandartsen werk-
en vrijwillig”, zegt Marte. “Ze doen dit naast hun gewone werk. Omdat het nodig is.”
De straat in de stoel
De patiënten die binnenkomen bij De Straattandartsen komen zelden uit een stabiele thuissituatie. Sommigen slapen op banken van vrienden, anderen in opvanglocaties of op straat. Er zijn mensen die twintig jaar niet meer bij een tandarts zijn geweest. Eén van hen liep drie keer weg uit angst, voordat hij uiteindelijk bleef.
“De schaamte is vaak groter dan de pijn”, weet Marcel. “Ze durven niet te lachen, praten nauwelijks, vermijden oogcontact. Soms ruik je letterlijk de verwaarlozing, maar dat is geen oordeel. Het hoort bij het leven dat ze leiden.”
Het zijn mensen die leven met de dag. Een afspraak maken is al lastig, op tijd komen nog moeilijker. Toch verbaast het team zich over de betrokkenheid: “Tot nu toe zijn er bijna geen no-shows geweest”, vertelt Marte trots. “Dat zegt iets over de noodzaak.”
Naast spoedbehandelingen is er ook aandacht voor preventie, met name door het uitdelen van heel veel gratis tandenborstels en tandpasta en het geven van instructie over hoe te poetsen.
Een groter probleem
Het werk van De Straattandartsen legt een pijnlijke realiteit bloot: mondzorg is in Nederland géén basisrecht. Volwassenen zonder geld of aanvullende verzekering vallen buiten het basispakket en dus buiten de boot.
Marte windt er geen doekjes om: “Het is absurd dat je hart en longen wél onder het basispakket vallen, maar je mond niet. Een slechte mondgezondheid maakt je ziek, letterlijk. Mensen kunnen niet kauwen, raken ondervoed, krijgen hartklachten of ontstekingen die zich door het hele lichaam verspreiden.” Marcel vult aan: “Alsof een gezond gebit geen onderdeel is van je algehele welzijn. En het blijft niet bij lichamelijke klachten. Met een slecht gebit durf je niet te lachen, niet te praten; je verliest werk of kansen. Het isolement dat daardoor ontstaat, is minstens zo schrijnend.”
En dan is er nog de angst bij ongedocumenteerden om überhaupt medische hulp te zoeken. “De strafbaarstelling van illegaliteit en hulpverlening aan die groep was voor mij het dieptepunt van het jaar”, zegt Marcel fel. “Het zorgt ervoor dat mensen met pijn of ontstekingen wegblijven uit pure angst om opgepakt te worden.”
De stad die meedoet
Toch is er ook hoop. Want in Rotterdam wordt het initiatief breed gedragen door een groeiende community van zorgverleners en betrokkenen. “We krijgen niet alleen hulp van bedrijven, fondsen en buurtbewoners”, vertelt Marte. “Ook de andere straattandartsen en de Sociale Tandarts in de stad sluiten aan. De stad wil dit, er is iets moois gaande: mensen beseffen dat dit ónze stadsgenoten zijn. Die sterke community laat zien dat het verschil tussen ‘wij’ en ‘zij’ kleiner is dan we denken.”
Stichting De Verre Bergen, bekend van haar sociaal-maatschappelijke projecten, speelt hierin een belangrijke rol. Zij ondersteunen zowel De Straattandartsen als de Sociale Tandarts Rotterdam, die zich richt op Rotterdammers met een laag inkomen. Samen proberen ze iets structureels neer te zetten.
Toch is er een belangrijk verschil in de gekozen aanpak, dat voortkomt uit de lessen die in de straatzorg zijn geleerd, stelt Marte. “De Sociale Tandarts doet fantastisch werk met Tandartsdagen, waarbij acute noodhulp wordt geboden aan mensen in financiële nood. Dit is een ongelooflijk belangrijke stap. Maar we merkten dat voor onze dak- en thuisloze doelgroep, wier gebit vaak ernstig verwaarloosd is, een eenmalige behandeling niet voldoende is. Onze patiënten hebben geen baat bij een losse, acute behandeling.
Ze moeten vaker komen, vertrouwen opbouwen. En ze hebben nazorg nodig. Juist daarom focussen De Straattandartsen op continuïteit door middel van vaste spreekuren in een vaste praktijk. Wij willen er zijn, ook als het lastig wordt en de relatie zo belangrijk is.”
Politieke moed
Volgens Marte en Marcel is de oplossing geen geheim. Mondzorg hoort gewoon weer bij de basisverzekering. Punt. Daarnaast zijn er vaste voorzieningen nodig in elke grote stad: laagdrempelige praktijken, gekoppeld aan instellingen zoals Straatzorg. Geen tijdelijke acties, maar een structureel vangnet. En, zegt Marte: “We hebben politieke moed nodig. We moeten af van de gedachte dat mondzorg luxe is. Want dat is ze niet.”
Wat dit project laat zien, is dat er wél draagvlak is. Bedrijven doneren, vrijwilligers melden zich aan, collega’s leveren spullen. “Dat geeft hoop”, zegt ze. “Want dit laat zien wat er kan gebeuren als mensen het gewoon dóen.”
Marcel gaat die avond taalles geven aan Oekraïners, zegt hij bij het afscheid. Het past bij hem: helpen, verbinden, doen wat nodig is. In de praktijk aan de Mathenesserlaan doen ze hetzelfde: mensen helpen opstaan, met tangen, boortjes en een hoop menselijkheid.
Meer weten of helpen?
Meer weten over De Straattandartsen of interesse om mee te helpen als professional of donateur?
Kijk op www.destraattandartsen.nl
Hulp nodig?
Deze praktijk is er voor de meest kwetsbare Rotterdammers. Ben je dakloos en heb je klachten aan je gebit? Begeleidt je iemand die dakloos is en gebitsklachten heeft? Aanmelding voor De Straattandartsen gaat via de straatartsen van Straatzorg Rotterdam: www.straatzorgrotterdam.nl