We kunnen het over de verschillen tussen Amsterdam en Rotterdam hebben, hoe anders de culturen zijn, hoe anders de steden eruitzien, maar uiteindelijk telt wat er vanbinnen zit. Uiterlijk is slechts een huidlaag diep. Of in dit geval enkele grondlagen. Ga je de grond in, dan zie je dat beide steden erg op elkaar lijken. In Amsterdam en Rotterdam bestaat de bodem uit een dik pakket klei- en veenlagen met daaronder een zandlaag. Als je het zo bekijkt, hebben beide een grote funderingsuitdaging. Hoe gaan ze daarmee om? En wat merk je ervan als je in Rotterdam of Amsterdam woont?
Gers! dook de archieven in en ging in gesprek met Martine Coevert, gemeentelijk expert aanpak funderingsproblemen uit Rotterdam en Annemarij Kooistra, programmamanager kademuren voor de gemeente Amsterdam.
Waar bouw je een stad op?
Met name die veenlaag zorgt bij de funderingen van huizen en kunstwerken (bruggen, sluizen, kademuren) voor problemen. Veen is namelijk een soort natte, slappe sponslaag. Vroeger was dat goed brandmateriaal in de kachel, maar een funderingspaal blijft er niet echt lekker op staan. Veen zorgt bovendien voor verschuivingen en neerwaartse kleef. Gelukkig zit er een stevige zandlaag onder de veenlaag waar funderingspalen wel op houden. In Amsterdam vanaf NAP -12,5 meter. In Rotterdam vanaf een grotere diepte van NAP -18 meter.
De oude funderingen van beide steden zijn gemaakt van hout en met de technische en bouwkundige kennis van toen. Hout van niet altijd de beste soort voor een fundering; het zijn constructies die de continue belasting van nu eigenlijk niet aankunnen. Bovendien worden veel houten palen aangetast door micro-organismen (schimmels en bacteriën) die de paal opeten. Bacteriën zitten wel of niet in het hout, dus als ze er wel in zitten heb je gewoon vette pech. Schimmels worden pas actief als de paal droog komt te staan door schommelingen van de grondwaterstand.
Waar zitten de grootste uitdagingen?
In Rotterdam staan er maar liefst 120.000 woningen op houten palen en de inschatting is dat zo’n 20.000 daarvan nu of in de toekomst problemen krijgen. Een rotte fundering zorgt voor scheuren in je muur, scheve vloeren en kan in uitzonderlijke gevallen leiden tot sloop van je huis.
Het gaat om huizen die voor 1980 zijn gebouwd, waarvan de levensduur van een fundering er bijna op zit. Geen kattenpis voor een bewoner of eigenaar: funderingsherstel kost namelijk al snel 40.000 euro per pand.
De problemen in Amsterdam liggen op een net iets ander vlak. Daar houden bruggen en kades de (binnen-)stad bij elkaar. Amsterdam heeft ruim 600 kilometer kademuur en oever in eigendom en beheer. 200 kilometer daarvan zit in de problemenzone, omdat die een houten paalfundering hebben.
Op steeds meer plekken in de stad kraken bruggen en kades dan ook onder het gewicht van het huidige verkeer. De fundering was ooit berekend op paard en wagen en niet op de huidige druk. Dat houden ze niet jarenlang meer vol.
You had it coming, right?
Right. Slechte funderingen zijn in Rotterdam altijd al een probleem geweest, maar het wordt nu steeds zichtbaarder. Sinds de jaren zestig is er namelijk beter grondonderzoek mogelijk en huiseigenaren worden ook steeds mondiger en bewuster van het probleem. Sinds 2008 is er in Rotterdam het Funderingsloket om alle vragen over funderingen te beantwoorden en mensen te ondersteunen bij een funderingsherstelproces, soms zelfs voor een hele wijk.
In Amsterdam is lang te weinig gedaan aan structureel groot onderhoud. Het huidige college heeft wat in te halen en wil er om te beginnen voor zorgen dat kades en bruggen vaker worden ontzien. Door beter inzicht in de technische staat van de constructies kunnen ze beter voorspellen waar onderhoud nodig is.
Zo’n 80 Amsterdamse huiseigenaren krijgen jaarlijks te horen dat zij nu echt wat aan het funderingsherstel van hun huis moeten doen en dat de gemeente in hun buurt ook de kademuren gaat aanpassen. In gebieden met een verhoogd risico is zelfs verscherpte kadebewaking.
Wat is de oplossing?
De oplossing is natuurlijk een nieuwe of gerepareerde fundering. Maar in de aanpak verschillen de steden nogal. Rotterdam heeft dat Funderingsloket waar de vragen en antwoorden gebundeld worden. En de problematiek richt zich meer op bewoners en eigenaren.
In Amsterdam is infrastructuur prioriteit: de bruggen en sluizen. Reparatie van funderingen heeft effect op de bereikbaarheid en doorstroming voor de stad als geheel; bruggen zijn de knooppunten in het hoofdstedelijke netwerk. Maar ook op de persoonlijke leefomgeving en bedrijvigheid van Amsterdammers en bezoekers. Winkels zijn voor langere tijd minder goed bereikbaar, bewoners hebben overlast door trillingen en geluid, woonboten moeten langdurig verplaatst worden, de drukte neemt toe door extra bouwverkeer en omleidingen.
In beide gemeentes kan het voorkomen dat je gedwongen wordt om funderingsonderzoek of -herstel te doen. Dat gebeurt niet zomaar, maar wel in een blok waar aantoonbaar op korte termijn funderingsherstel moet worden uitgevoerd. Dan kunnen huiseigenaren de gemeente vragen om weigerende eigenaren aan te schrijven. Als dat gegrond is, moeten die eigenaren verplicht meedoen en hebben ze geen inspraak op de manier van funderen, noch op de kosten. Best heftig dus. En de sfeer in de buurt gaat er sowieso niet op vooruit.
The only way is up!
Om nog even in mineurstemming te blijven: veel huiseigenaren ervaren een rouwproces als ze horen dat funderingsherstel nodig is. Een nieuwe fundering kost enorm veel geld en je ziet er niets van. (“Kijk lieve vrienden, onze peperdure fundering! Mooi geworden he?”). Tenzij je een kelder aan hebt laten leggen. Als de grond dan toch openligt.
Het kan ook even duren voor iedereen toe is aan dat gezamenlijk funderingsherstel. Jouw buren kunnen namelijk net in een heel andere levensfase zitten dan jij en er bovendien financieel anders voorstaan. En als het dan zover is, zijn er vaak conflicten. Over verdeling van geld, over de aanpak, over de timing, noem maar op.
Als iedereen zich er min of meer bij neergelegd heeft, ontstaat vaak toch saamhorigheid. Het klinkt gek, maar funderingsherstel verbindt mensen.
Wat ook fijn is, is als je stad weer gebouwd is op veilige kademuren en bruggen. Dat niet je openbare ruimte in de grachten verdwijnt, maar gewoon op zijn plek blijft. Je staat er eigenlijk niet bij stil (letterlijk) dat dat best bijzonder is, dat je over gewelven van een stad loopt, fietst, rijdt die daar al heel lang liggen. Zo oud als die gewelven zijn, zo nieuw is de technologie om te onderzoeken hoe ze het beste hersteld kunnen worden. En de mensen die weten hoe hard het nodig is om dat te doen, staan te springen om dat nu te mogen doen. Blij dat die prioriteit er nu aan gegeven wordt.
Want uiteindelijk is het toch je fundament. Daar bouw je je leven op. Of dat nou in Amsterdam of Rotterdam is.
Het Rotterdamse Funderingsloket informeert huiseigenaren, makelaars en taxateurs. Dit najaar start een voorlichtingscampagne over funderingsproblemen. Je kunt bij dit loket navragen wat voor fundering je hebt; ze hebben een funderingskaart waar op staat welk type fundering welk pand heeft en welk risico er is op problemen. Onderzoek nodig? Dan vergoedt de gemeente 75 procent van de kosten en bij funderingsherstel kun je beroep doen op een lening uit het landelijke Fonds Duurzaam Funderingsherstel. Er is vrijstelling van leges bij funderingsherstel en je kunt vragen om de OZB tijdelijk te verlagen als er ernstige funderingsproblemen zijn.