Wie kent ze niet, de absurdistische, getekende puzzels vol alledaagse mensen in rare situaties? Je blijft je verbazen over al die bizarre details, die losse handjes en natuurlijk die verdraaide haaienvin. Die gekkigheid ontspruit aan het hoofd van Jan van Haasteren; een hoofd zo vol ideeën dat hij wel moet blijven tekenen.
Op tafel ligt een prent van een potloodtekening van kunstschilder Herman Paradies, die bekend is om zijn Rotterdamse en Schiedamse stadsgezichten. We zien het dempen van de sloot in de Sint-Anna-Zusterstraat in de jeneverstad. De vinger van de in Schiedam geboren Jan van Haasteren rust op een pand links van de sloot: “Op die school heb ik gezeten”, legt hij uit.
“Ik wilde ook kunstschilder worden. Dat mocht niet van mijn vader. De kunstenaars in onze familie leefden in bittere armoede. Ik mocht wel de reclame in, een opleiding op de academie voor beeldende kunsten in Rotterdam. Mijn ouders hadden ook wel gezien dat er geen andere optie was: ik teken al vanaf het moment dat ik een potlood kan beetpakken en het enige getal dat ik kan onthouden is nul.”
Na zijn opleiding gaat Jan (“Liever geen ‘Van Haasteren’, zo werd ik negatief aangesproken.”) werken bij reclamebureau Nijgh & Van Ditmar in het Groot Handelsgebouw. “Daar werd ik het tekstjes zetten voor advertenties zo zat, dat ik steeds meer ging klieren. Zo tekende ik een lange teckel op stroken schetspapier die ik ophing door het kantoor. Ik werd bij de directeur ontboden, die zei: ‘Jan, volgens mij moet jij een andere kant op.’ Hij ontsloeg me, maar mét een aanbeveling voor de Marten Toonder Studio.”
Een dankbaar ontslag, want Toonder neemt hem aan en van lieverlee rolt hij in het vak van striptekenen. Als Jan een keer bij de directeur klaagt dat hij salarisverhoging wil, wijst deze op een lege asbak en vraagt: “Wat zit daarin?” Niks, is het antwoord. Waarna de directeur stelt: “Dat kan ik jou ook bieden.” Jan verlaat daarop de Toonder Studio maar blijft wel freelance opdrachten voor ze doen. Daarnaast zoekt hij emplooi bij andere opdracht-gevers.
“Ik tekende me helemaal in de rondte”, lacht hij. Van reclamewerk voor bedrijven als Shell, Bolletje en Sikkens tot complete strips voor tijdschriften en kranten. Baron Van Tast blijkt een cruciale stap in zijn carrière. Hierin ontwikkelt hij zijn definitieve stijl: de bonte kakofonie van afbeeldingen die overlopen van bizarre losstaande gebeurtenissen. Te veel om in één keer in je op te nemen. Ook in zijn andere werk komt die karakteristieke hysterie steeds vaker terug.
En dan heeft agentschap Archer Art, waarvoor Jan tekent, een ideetje: “Ik had een poster voor Bokma citroenjenever gemaakt. Dat spul verkocht voor geen meter, tot ze een poster van mij cadeau gingen doen bij elke fles. Ineens vlogen die flessen de winkels uit. Bij Archer Art dachten ze: zou die plaat het niet goed doen als puzzel? Hoe ze op dat idee kwamen? Gewoon, kijken waar je werk nog meer verkocht kan worden.”
Puzzelfabrikant Jumbo doet dan nog geen humoristische puzzels maar wil het wel een keer proberen. “Dat hebben ze geweten”, schatert Jan het uit. “Na een maand vroegen ze of we nog een plaat hadden. Alle puzzels waren uitverkocht!”
Het is de start van een samenwerking die al meer dan dertig jaar duurt. Overal ter wereld vinden ‘de puzzels van Jan’ gretig aftrek; hij is de onbetwiste koning van de humoristische puzzel. Wat de kracht ervan is, daarnaar kan hij alleen maar gissen. Wat hij wel weet, is dat zijn naam inmiddels een merk is en anderen in zijn stijl puzzels tekenen. Toch blijft hij zelf ook tekenen: “Mijn nieuwste plaat ligt bij de uitgeverij. Iets met vrouwenvoetbal. Ik kan het niet laten. In mijn schedel is het een absurdistische chaos. Ik moet tekenen. Als het niet uit mijn hand komt, ontploft mijn hoofd.”
Hij schiet in de lach: “En ik blijf ervan genieten, zelfs van die eeuwige haaienvin! Die komt nog uit de eerste strip van Baron Van Tast. Scenarist Lo Hartog van Banda kwam met het verhaal dat de baron achternagezeten werd door een haai die alleen hij zag. Hilarisch. Ik ben die vinnen blijven tekenen in al mijn werk.”
Marten Toonder, Martin Lodewijk, Robert van der Kroft. Hun namen zijn niet altijd even bekend, hun creaties des te meer. Iedereen kent Tom Poes, Agent 327 en Sjors en Sjimmie. Wat ook maar weinig mensen weten: veel beroemde Nederlandse tekenaars wonen en werken in de Maasstad – of in buurstad Schiedam dus. Rotterdam is de striphoofdstad van ons land.